Biotexnologiya kafedrasi
Samarqand davlat universiteti biotexnologiya kafedrasi mudiri
Xasanov Normat Saydullayevich
normatxasanov@gmail.com
Kafedra dotsenti. Biotexnologiya kafedrasida yo‘lga qo‘yilgan biotexnologik tadqiqotlar, xususan, noyob dorivor o‘simliklarni in vitro sharoitida mikroklonal ko‘paytirish, plantatsiyalarini tashkil etish, o‘simliklarning kimyoviy tarkibini aniqlash orqali biologik faol moddalarni farmatsevtika sanoati uchun xomashyo sifatida yetkazib berish yo‘nalishida ilmiy faoliyat olib bormoqda.
“Samarqand o‘lmaso‘ti (Helichrysum maracandicum Popov ex Kirp.)ni mikroklonal ko‘paytirish” mavzusida 03.00.05 – Botanika va 03.00.12 – Biotexnologiya ixtisosliklari bo‘yicha biologiya fanlari falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini himoya qilgan va hozirda keyingi bosqich ilmiy tadqiqotlarini olib bormoqda.
Normat Xasanov “Samarqand bo‘znochi (Helichrysum maracandicum Popov ex Kirp.) o‘simligini urug‘dan ko‘paytirish va plantatsiyasini tashkil etish” (AL-5621111988) mavzusidagi amaliy loyiha tadqiqotlarida faol ishtirok etib, noyob dorivor o‘simlikni mikroklonal ko‘paytirish usullari hamda adaptatsiya qilish sharoitlari bo‘yicha hammuallif sifatida tavsiyanomalar ishlab chiqqan.
Pedagogik va ilmiy faoliyati davomida 10 ga yaqin ilmiy maqola (Scopus, WoS) va 20 dan ortiq tezislar chop etgan.
Havolalar:
Biotexnologiya kafedrasi a'zolari
 |
Alikulov Begali Saydullayevich Biologiya fanlari falsafa doktori (2018), dotsent (2019). Uning so‘nggi yillardagi ilmiy faoliyati cho‘l va unga yaqin hududlarda yashovchi aholining energiya bilan ta’minlanishini barqarorlashtirish uchun muqobil energetik manbalarni tadqiq etishga, shuningdek, galofit o‘simliklar endofit bakteriyalarining xilma-xilligi va ularni qishloq xo‘jaligida qo‘llash imkoniyatlarini o‘rganishga qaratilgan. Olim tomonidan O‘zbekistonning adir mintaqalarida keng tarqalgan, iqtisodiyot tarmoqlarida samarali foydalanilmaydigan ayrim galofit o‘simliklarning muqobil energetik manba va endofit bakteriyalar sifatidagi potensiali bo‘yicha keng qamrovli tadqiqotlar olib borilmoqda. Begali Alikulov muallifligida 1 monografiya, 40 dan ortiq ilmiy maqola va 60 ga yaqin tezis chop etilgan. Shuningdek, 2 ta ixtiroga patent egasi. Olim “O‘zbekiston cho‘l yaylovlaridan oqilona foydalanishning integrallashgan va ekologik samarali usullarini ishlab chiqish (Qarnobcho‘l misolida)” mavzusidagi amaliy loyiha (2016–2017) hamda “Galofit o‘simliklar biomassasi va chorvachilik chiqindilaridan bioyoqilg‘ilar olishning kompleks texnologiyasini ishlab chiqish” mavzusidagi innovatsion loyiha (2017–2018) doirasida faol ishtirok etgan. Loyiha natijalari asosida cho‘l hududlaridagi xonadonlar va fermer xo‘jaliklariga joriy etish uchun hammualliflikda “Galofit o‘simliklar biomassasi va chorvachilik organik chiqindilaridan bioyoqilg‘ilar olishning kompleks texnologiyasi” bo‘yicha amaliy tavsiyanoma ishlab chiqib nashr etgan. Pedagogik faoliyatida ham salmoqli natijalarga erishgan. U o‘z faoliyati davomida 2 ta darslik (“Nanobiotexnologiya” – 2019; “Biotexnologiya” – 2022), 3 ta o‘quv qo‘llanma va 3 ta uslubiy qo‘llanma chop etgan. Scopus va WoS bazalaridagi maqolalari:
|
 |
Dushanova Gavhar Abdukarimovna Biologiya fanlari nomzodi, dotsent. 2006-yildan beri Samarqand davlat universiteti Biologiya fakultetida faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Hozirda Biokimyo instituti Biotexnologiya kafedrasida bakalavr yo‘nalishi talabalari uchun “Biotexnologiyada xavfsizlik masalalari va biotexnologik ta’lim”, “Immunobiotexnologiya”, “Tibbiy biotexnologiya”, “Farmatsevtik biotexnologiya” fanlaridan ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarni olib boradi. Ilmiy faoliyati molekulyar genetika sohasida immun tizim genlarining genetik va epigenetik boshqarilishida SNP genetik polimorfizmlarining rolini o‘rganishga bag‘ishlangan. U tomonidan 100 dan ortiq maqola va tezislar chop etilgan, 1 ta monografiya, 6 ta o‘quv qo‘llanma va 5 ta uslubiy qo‘llanma nashr etilgan. Gavhar Dushanovaning Scopus va Web of Science xalqaro bazasiga kiruvchi maqolalari:
|
|
Sultonova Kumush Ruzimurod qizi Sultonova Kumush Ruzimurod qizi – kafedra dotsenti. 2024-yildan beri biotexnologiya kafedrasida faoliyat yuritib kelmoqda. U 2023-yilda “In vitro sharoitida Lagochilus inebrians Bunge o‘simligini mikroklonal ko‘paytirish” mavzusidagi ilmiy tadqiqot ishini himoya qilgan. Hozirgi kunda olima “Dorivor o‘simliklarni mikroklonal ko‘paytirish va respublikamizning turli iqlim sharoitlariga moslashtirish texnologiyasini takomillashtirish va joriy etish” mavzusida ilmiy izlanish olib bormoqda. Tadqiqotlar mikroklonal ko‘paytirilgan o‘simliklarni tuproq-iqlim sharoitlariga moslashtirishdagi muammolarni bartaraf etish hamda yangi texnologiyalar ishlab chiqish va joriy etishga qaratilgan. Ilmiy faoliyati davomida 30 dan ortiq maqola va tezislar chop etilgan. Mualliflikda 1 ta monografiya va 3 ta o‘quv qo‘llanma nashr etilgan. Scopus va Web of Science bazalarida chop etilgan maqolalari:
|
|
 |
Axanbayev Shohzod Ulug‘bek o‘g‘li Shohzod Axanbayev 2024-yilda biologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini olgan. U “Izen (Kochia prostrata (L.) Schrad) ning mikroflorasi va uning biotexnologik potensiali” mavzusidagi ilmiy tadqiqot natijalari asosida endofit bakteriyalarning qishloq xo‘jaligi ekinlarining o‘sishi va rivojlanishini rag‘batlantiruvchi hamda fitopatogen zamburug‘larga qarshi antifungal potensial xususiyatlari mavjudligini ilmiy asoslab berdi. Hozirgi kunda olim endofit bakteriyalar va ularning biotexnologik imkoniyatlariga bag‘ishlangan tadqiqotlar olib bormoqda. Shu yo‘nalishda xalqaro Scopus ilmiy bazasida indekslangan 5 ta ilmiy maqola hamda 30 dan ortiq ilmiy tezis chop etilgan. Scopus va Web of Science bazalarida chop etilgan maqolalari: |
|
|
Akramov Ixtiyor Baxtiyor o‘g‘li Akramov Ixtiyor Baxtiyor o‘g‘li cho‘l va unga yaqin mintaqalarda o‘suvchi qurg‘oqchilik hamda sho‘rlanishga chidamli teresken o‘simligi endofit mikroorganizmlarining xilma-xilligi, ushbu o‘simlikning o‘sishi va rivojlanishiga ta’siri, shuningdek, bu bakteriyalarning qishloq xo‘jaligi ekinlarining barqaror rivojlanishidagi ahamiyati yuzasidan ilmiy izlanishlar olib bormoqda. Olimning “Ceratoides ewersmanniana ning endofit mikroorganizmlari va ularni amaliyotda qo‘llashning biotexnologik asoslari” mavzusidagi falsafa doktorligi bo‘yicha tadqiqotlari bir qator muhim ilmiy natijalarni berdi. Uning ilmiy ishlarida endofit bakteriyalarning:
Bugungi kunga qadar olim tomonidan 10 dan ortiq ilmiy maqolalar va 20 dan ortiq tezislar mahalliy hamda xalqaro ilmiy bazalarda chop etilgan.
|
 |
Shukrullozoda Roza Shukrullo qizi Biologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD). 2025-yildan boshlab Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti Biokimyo instituti Biotexnologiya kafedrasida assistent lavozimida faoliyat olib bormoqda. Ilmiy mavzusi: “Samarqand viloyatining ba’zi yovvoyi lolalarini mikroklonal ko‘paytirish biologiyasi, o‘sishi va rivojlanishi”. Ushbu yo‘nalishda jami 16 ta ilmiy ish chop etilgan. Shuningdek, Oliy Attestatsiya Komissiyasi tavsiya etgan nashrlarda 10 ta maqola e’lon qilingan bo‘lib, shulardan 4 tasi respublika, 6 tasi xorijiy jurnallarda chop etilgan. Tadqiqotning amaliy ahamiyati zamonaviy botanika uchun dolzarb bo‘lib, ayniqsa kamyob o‘simlik turlarini saqlash va qayta tiklash masalalariga qaratilgan. Dissertatsiyada ishlab chiqilgan mikroklonal ko‘paytirishning biotexnologik usullari in situ sharoitida introduksiya va reintroduksiya uchun sog‘lom ko‘chatlar olish imkonini beradi. Bu usullar kamyob turlarni yetishtirish xarajatlarini kamaytirish, tabiiy populyatsiyalar genetik xilma-xilligini saqlash va botanika bog‘lari hamda pitomniklar assortimentini kengaytirishga xizmat qiladi. Amaliyotga joriy etilishi import ko‘chatlariga bog‘liqlikni kamaytiradi va tabiiy landshaftlarning ekologik barqarorligini oshiradi.
|
 |
Niyozov Ulug‘bek Ravshanovich Kafedra assistenti. 2020-yildan beri Biotexnologiya kafedrasida faoliyat yuritib keladi. “Qashqadaryo botanik-geografik rayonining dorivor o‘simliklari” mavzusida ilmiy tadqiqot olib bormoqda. Dunyo aholisi foydalanadigan dori preparatlarining 65 foizining tarkibida o‘simlik mahsulotlari mavjudligini hisobga oladigan bo‘lsak, dorivor o‘simliklarga talab yuqoriligicha qolmoqda. Xalq tabobatida dorivor o‘simliklar qadimdan turli kasalliklarni davolash va oldini olishda qo‘llanilib kelinmoqda. Qashqadaryo viloyati 28 ming km² dan ortiq maydonni egallab, janubi-g‘arbda Ko‘hitang–Bobotog‘ tizmasi, sharqda Hisor tog‘ tizmasining etaklari, markaziy qismida esa Qashqadaryo vodiysi joylashgan. Viloyatda cho‘l, yarim cho‘l, dasht, tog‘ oldi va tog‘li zonalar mavjud bo‘lib, har bir zonaning floristik tarkibini o‘rganish bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Mavzu yuzasidan 4 ta maqola va 5 ta tezis muallifi. Scopus va Web of Science xalqaro bazasiga kiruvchi jurnallarda e’lon qilingan maqolasi: |
|
Ziyadullayeva Gulrux Ziyadullayevna Kafedra assistenti. 2016-yildan beri Biotexnologiya kafedrasida faoliyat yuritib keladi. “Samarqand viloyati aholisida II-sinf gistomansublik DR genlarining polimorfizm xususiyatlarini aniqlash” mavzusida ilmiy tadqiqot olib bormoqda. Bugungi kunda immun tizimi va ushbu tizimni boshqarishda ishtirok etadigan genlar hamda ular bilan bog‘liq funksiyalarni o‘rganish dolzarb muammolardan hisoblanadi. HLA tizimi (Human Leukocyte Antigens) – leykotsitar antigenlar tizimi bo‘lib, yuqori polimorf xususiyatga ega. Hozirda bu tizimni turli millatlar va elatlar doirasida o‘rganish har bir populyatsiya uchun HLA-profilni ishlab chiqishda, immun tizim boshqarilishini va uning yuqori yoki past darajadagi ko‘rsatkichlarining rivojlanishini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, Samarqand viloyati aholisida HLA tizimi II-sinf DR regioni genlari va ularning allellarining tarqalish darajasini o‘rganish maqsadida ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Mavzu yuzasidan 5 ta maqola va 4 ta tezis muallifi. Scopus va Web of Science xalqaro bazasiga kiruvchi jurnallarda e’lon qilingan maqolasi: |
|
 |
Xalilova Sevara Abdumannobovna Kafedra assistenti. 2025-yildan beri Biotexnologiya kafedrasida faoliyat yuritib keladi. “In vitro sharoitida ayrim o‘simlik ekstraktlarining immunokompitent hujayralar metabolizmi va funksional faolligiga ta’siri” mavzusida ilmiy tadqiqot olib bormoqda. So‘nggi o‘n yilliklarda global miqyosda immun tizim faoliyatining buzilishi bilan kechuvchi kasalliklar — surunkali yallig‘lanish sindromlari, autoimmun patologiyalar, allergik reaksiyalar va opportunistik infeksiyalar sonining ortishi kuzatilmoqda. Zamonaviy tibbiyotda qo‘llanilayotgan ko‘plab sintetik immunomodulyator vositalar yuqori biologik faollikka ega bo‘lishiga qaramay, uzoq muddatli qo‘llashda organizmga toksik ta’sir ko‘rsatishi, dori-darmon rezistentligi shakllanishi hamda nojo‘ya reaksiyalar chastotasining oshishi bilan cheklanadi. Shu sababli, fiziologik xavfsizlik darajasi yuqori va keng terapevtik imkoniyatlarga ega bo‘lgan tabiiy manbali preparatlarga talab ortmoqda. Xalilova Sevara dorivor Capparis spinosa L. o‘simligining immunomodulyator va immun tizimga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlarini olib bormoqda. Mavzu yuzasidan 6 ta maqola va 5 ta tezis muallifi. Scopus va Web of Science xalqaro bazasiga kiruvchi jurnallarda e’lon qilingan maqolasi: |
 |
Tilloyeva Zarrina Faxriddinovna Kafedra assistenti. 2018-yildan beri Biotexnologiya kafedrasida faoliyat yuritib keladi. 2019-yilda Rossiya Federatsiyasi Fanlar akademiyasi qoshidagi “Parrandachilik texnologiyalari instituti”da, 2025-yil 16-apreldan 15-maygacha Xitoy Xalq Respublikasining Xitoy Fanlar akademiyasi (CAS) Kunming Botanika institutida stajirovka o‘tgan. “Broylerlarning ozuqasini bir hujayrali suvo‘tlar Scenedesmus sp. va Chlorococcum sp. biomassasi bilan boyitish biotexnologiyasi” mavzusida ilmiy tadqiqot olib bormoqda. Bugungi kunda dunyo miqyosida bir hujayrali mikrosuvo‘tlar biomassasidan sanoatning turli sohalarida, jumladan, parrandachilik, baliqchilik, bioyoqilg‘i va biologik faol moddalar ishlab chiqarishda istiqbolli biomassa manbalaridan biri sifatida keng foydalanilmoqda. Mikrosuvo‘tlarning arzon oziqa muhitlarida tez o‘sishi, turli xil metabolit moddalarni, xususan oqsil va yog‘ kislotalarini to‘play olish xususiyati ularni biotexnologik tadqiqotlar uchun zarur ob’ektlardan biriga aylantirmoqda. Ushbu tadqiqot ishi doirasida mikrosuvo‘tlar biomassasi asosida parrandachilik sanoati uchun arzon va ekologik toza oziqa qo‘shimchalari ishlab chiqish va amaliyotda qo‘llash imkoniyatlari o‘rganilmoqda. Mavzu yuzasidan 10 dan ortiq tezislari xalqaro va Respublika miqyosidagi amaliy konferensiyalarda chop etilgan. Scopus va Web of Science xalqaro bazasiga kiruvchi jurnallarda e’lon qilingan maqolalari: |
 |
Biotexnologiya kafedrasi haqida Genetika ilmiy maktabining tarixi “Genetika, seleksiya va darvinizm” kafedrasining tashkil etilishidan boshlangan. Kafedra 1948-yilda tashkil etilgan bo‘lib, birinchi kafedra mudiri S.Z.Jalilov edi. Olim rahbarligidagi ilmiy jamoa tut ipak qurti genetikasi va seleksiyasini o‘rganish sohasida ko‘plab ilmiy ishlar olib borishgan. Bu ilmiy maktab faoliyati 1965-yildan professor P.K.Soldatov tomonidan davom ettirilgan. Bunda taniqli genetiklar, jumladan Novosibirskda yangi tashkil etilgan Fanlar akademiyasi Sitologiya va genetika institutining xodimi V. V. Xoxlovalarning hissasi katta. Fanlar Akademiyasi Sitologiya va genetika institutida boshqa genetiklar va ilg‘or o‘quv kurslari bilan aloqalar Samarqand davlat universitetida Genetika ilmiy jamoasining shakllanishiga hissa qo‘shdi, uzum radiasiya mutagenezi bo‘yicha sitogenetik yo‘nalish va tadqiqotlar olib borila boshlandi. SamDU Genetika, seleksiya va darvinizm kafedrasida P.K.Soldatov rahbarligida olimlar, jumladan, Z.V.Maxmudova, A.A.Azizov, Yu.V.Voinov, V.B.Epshteyn A.K.Aleksanyan, R.S. Gaybullayeva, N.I. Davidenkolar tadqiqot ishlari olib borishdi va dissertasiyalar himoya qilishdi. Ular atrof-muhitni ifloslantiruvchi antropogen omillarning, jumladan, pestitsidlarning mutagen ta’sirini o‘rganish sohasida ilmiy tadqiqotlar olib borishdilar. Bu vaqtda olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlarining asosiy yo‘nalishi mutatsion va modifikasion o‘zgaruvchanlik muammolarining ilmiy asoslarini yaratishini qamrab olgan bo‘lib, bu borada olib borilgan ilmiy ishlar natijalari yoqlangan dissertasiyalarda o‘z ifodasini topgan. |
 |
O‘tgan asrning 80-90-yillarda kafedra qoshida S.V.Kan, F.Ismailov, I.Davronov va boshqalar ishtirokida genetik monitoring va atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha ilmiy yo‘nalishlarda ilmiy tadqiqotlar jadal olib borildi. 1983-1986-yillarda professor P.K. Soldatov rahbarligida ilmiy jamoa Eksperimental metrologiya instituti bilan birgalikda «Paxtachilikda qo‘llaniladigan pestisidlar va mineral o‘g‘itlarning mutagen ta’sirini o‘rganish» mavzusidagi xo‘jalik shartnomasi bo‘yicha ilmiy ish olib borgan. Kafedrada o‘qitiladigan fan dasturlari Bakalavr • Hujayra biologiyasi • Genetika • Biotexnologiya • Bioinformatika • Genomika asoslari • Biotexnologiyaga kirish |
 |
• Agrobiotexnologiya • Nanobiotexnologiya -Tibbiyot biotexnologiyasi -BJJ -BTU -Gen va hujayra muhandisligi -Oqsillar va fermentlar muxndisligi -Biostatistika -Evolyusion nazariya -Sanoat biotexnologiyasi -Sitologiya va genetika asoslari -Mikrob biotexnologiyasi |
 |
Magistratura -Biospesifiklik asoslari -Immunobiotexnologiya -Molekulyar biotexnologiya -Bioinformatika va genomika va asoslari -Nanobiotexnologiya -Zamonaviy genetika asoslari -Irsiyat va o‘zgaruvchanlik -Evolyutsion genetika -Biologik faol va dorivor moddalar olib biotexnologiyasi -Oqsillar va fermentlar muhandisligi |
Kafedra hayotidan fotolavhalar
